اگر کسی برای خدا نذر کند یا با خدا عهد کند و یا به خدا قسم بخورد که کاری انجام دهد، آن کار اگرچه واجب نباشد، بر او واجب می شود و در صورت عمل نکردن به آن معصیت کرده و باید کفاره بدهد.

نذر، عهد و قسم، زمانی از نظر شرعی صحیح بوده و عمل به آن واجب است که شرایط زیر در آن ها رعایت شود:

1. فعل مزبور از نظر شرعی مطلوب باشد، یعنی به طور مثال  یا انجام کار مستحب باشد، یا ترک کار مکروه.

الف) اگر انجام یا ترک فعلی از نظر شرعی مساوی باشد - اصطلاحاً مباح باشد - نذر آن صحیح نیست مگر آن که انجام یا ترک آن عمل از جهتی بهتر باشد، مثلاً نذر کند که به جهت قوت گرفتن برای عبادت، غذا بخورد. اما در مورد عهد و قسم، همین که انجام ندادن آن کار بهتر از انجام دادنش نباشد کافی است. (دقت کنید!)

ب) نذر، عهد یا قسم برای انجام واجب یا ترک حرام جایز است، مثلاً نذر کند که نماز ظهر بخواند. فایده ی این نذر این است که اگر نماز واجبش را نخواند هم مرتکب معصیت ترک نماز شده و هم مرتکب معصیت خلف نذر ؛ هم باید نمازش را قضا کند و هم باید کفاره ی خلف نذر را بدهد.

2. صیغه ی شرعی نذر، عهد یا قسم خوانده شود. (نوشتن یا در ذهن گذراندن کافی نیست و باید به زبان بیان شود.)

الف) صیغه ی شرعی نذر آن است که بگوید برای خدا انجام فلان کار بر عهده ی من است، یا هر جمله ی دیگر که این معنا را برساند، به هر زبانی که بتواند.

ب) صیغه ی شرعی عهد آن است که بگوید عهد می‌کنم با خدا که فلان کار را بر عهده بگیرم، یا هر جمله ی دیگر که این معنا را برساند، به هر زبانی که بتواند.

ج) صیغه ی شرعی قسم آن است که به خدا یا نام ها و صفات مخصوص خدا قسم بخورد که کاری را انجام دهد، به هر زبانی که بتواند. مثلاً بگوید به خدا قسم فلان کار را انجام می دهم.

3. نذر کننده، عهد کننده یا قسم خورنده به بلوغ رسیده باشد.

4. نذر کننده، عهد کننده یا قسم خورنده عاقل باشد.

(آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده صرف می کند، چنان‌چه با حال سفاهت بالغ شده باشد، نذرهای مربوط به مالش صحیح نیست.)

5. از روی اختیار نذر کند، عهد کند یا قسم بخورد. (مثلاً اگر از روی عصبانیت، به شکلی که اختیار از دستش خارج شده و یا از روی اجبار قسمی بخورد یا نذری کند، صحیح نیست.)

6. نذر، عهد یا قسمش مربوط به چیزهایی باشد که اجازه ی استفاده از آن ها را دارد. مثلاً این‌گونه نباشد که نذر کند از اموال کس دیگری چیزی به فقیر بدهد، یا نذر کند که شخص دیگری کاری انجام دهد.

(پدر و مادر نمی توانند انجام نذر، عهد یا قسم خود را به فرزند بالغشان تحمیل کنند. مثلاً نمی توانند نذر کنند که دخترشان را به سید شوهر دهند و بعد از بلوغ او را به این ازدواج مجبور کنند. بلکه در چنین مواردی احتیاط این است که پدر و مادر به طور معقول سعی کنند دخترشان را برای ازدواج با سید قانع کنند و دختر هم اگر برایش مشقت خاصی ندارد بپذیرد. اما نهایتاً اختیار با دختر است و اگر رضایت به ازدواج با سید نداد، نذر پدر و مادر منحل می‌شود و هیچ گناه و کفاره ای بر گردنشان نیست.)

7. نذر و عهد زن با اجازه ی شوهر باشد، حتی اگر بخواهد از اموال متعلق به خودش نذرش را ادا کند. البته در خصوص قسم، نیازی به اجازه ی شوهر نیست، اما اگر شوهر از قسم خوردن زن جلوگیری کند یا پدر از قسم خوردن فرزند جلوگیری کند، قسم آن ها صحیح نیست.

(اگر زن، با اجازه ی شوهر نذر کند، شوهرش نمی تواند نذر او را به هم بزند یا از عمل کردن او به نذرش جلوگیری کند.)

8. انجام نذر، عهد یا قسم برای شخص ممکن باشد. به طور مثال کسی که نمی تواند پیاده به کربلا برود، یا پیاده رفتن برایش مشقت فوق العاده دارد، اگر نذر کند پیاده برود، نذرش صحیح نیست.

هم‌چنین اگر هنگام جاری کردن صیغه ی نذر، انجام کار مذکور ممکن باشد، اما پیش از عمل به آن غیر ممکن شود، از همان زمان نذر منحل می شود و کفاره ندارد.

 احکام مربوط به ادای نذر، عهد و قسم 

الف) اگر نذر کند عملی را انجام دهد باید همان طور که نذر کرده به جا آورد. مثلاً اگر نذر کند که وقتی مریض او خوب شد، صدقه بدهد، چنان چه پیش از آن که خوب شود صدقه را پرداخت کند، کافی نیست و بعد از بهبود مریضش باید مجدداً صدقه بدهد.

ب) اگر برای انجام کار خاصی نذر کند، نمی تواند به جای آن، کار دیگری انجام دهد. مثلاً اگر نذر کند مبلغی به فقیر بدهد، نمی تواند آن مبلغ را برای کمک به ساخت مسجد بدهد. مگر آن که به دلیلی نتواند به همان شکل به نذرش عمل کند، مثلاً فقیری برای ادای نذر پیدا نکند یا پیدا کردن فقیر برایش مشقت بیش از حد داشته باشد.

ج) اگر نذر کند که مقدار معینی صدقه بدهد، چنان چه پیش از دادن صدقه بمیرد، باید آن مقدار را از اصل مال او صدقه بدهند.

د) اگر نذر کند به فقیر معینی صدقه بدهد و آن فقیر بمیرد، نمی تواند آن صدقه را به فقیر دیگر بدهد و باید بنا بر احتیاط به ورثه ی او بدهد.

هـ) هر گاه نذر کند که به طور مثال اگر مریض او خوب شود یا مسافرش بیاید، عملی را انجام دهد، چنان چه معلوم شود که پیش از نذر کردن مریض خوب شده یا مسافر آمده است، عمل به آن نذر لازم نیست.

کفاره ی عمل نکردن به نذر، عهد و قسم

اگر کسی از روی فراموشی یا ناچاری یا ندانستن مسأله، بر خلاف نذر، عهد یا قسمش عمل کند، کفاره ای بر گردنش نیست، اما اگر از روی عمد بر خلاف نذر، عهد یا قسم عمل کند باید به شرح زیر کفاره بدهد:

الف) کفاره ی عمل کردن بر خلاف نذر و عهد، کفاره ی افطار عمدی روزه ی ماه مبارک رمضان است. یعنی باید یک بنده آزاد کند یا شصت فقیر را سیر کند (به هر کدام یک مد طعام، یعنی حدود 750 گرم غذا بدهد) یا شصت روز روزه بگیرد (31 روز آن باید پی در پی باشد).

ب) کفاره ی عمل کردن بر خلاف قسم این است که یک بنده آزاد کند یا ده فقیر را سیر کند یا به آن ها لباس بپوشاند، و اگر هیچ یک از این کارها برایش مقدور نیست، سه روز پی در پی روزه بگیرد.

تذکر: نذر، عهد و قسم از آن جهت که سبب واجب نمودن امور غیر واجب برای انسان می گردند، کراهت دارند. اما این کراهت منافاتی با رجحان و استحباب آن ها از جهاتی دیگر ندارد.