(آیه 171)- تثلیث موهوم است! در این آیه و آیه بعد به تناسب بحثهایى که در باره اهل کتاب و کفار بود به یکى از مهمترین انحرافات جامعه مسیحیت یعنى «مسأله تثلیث و خدایان سهگانه» اشاره کرده و با جملهاى کوتاه و مستدل آنها را از این انحراف بزرگ برحذر مىدارد.
نخست به آنان اخطار مىکند که: «اى اهل کتاب! در دین خود راه غلو را نپویید و جز حق، در باره خدا نگویید» (یا أَهْلَ الْکِتابِ لا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ وَ لا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ).
مسأله «غلوّ» در باره پیشوایان، یکى از مهمترین سر چشمههاى انحراف در ادیان آسمانى بوده است، به همین جهت اسلام در باره غلات سختگیرى شدیدى کرده و در کتب «عقاید» و «فقه» غلات از بدترین کفار معرفى شدهاند!
سپس به چند نکته که هر کدام در حکم دلیلى بر ابطال تثلیث و الوهیت مسیح است اشاره مىکند:
1- «عیسى فقط فرزند مریم بود» (إِنَّمَا الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ).
این تعبیر خاطرنشان مىسازد که مسیح همچون سایر افراد انسان در رحم مادر قرار داشت و دوران جنینى را گذراند و همانند سایر افراد بشر متولد شد، شیر خورد و در آغوش مادر پرورش یافت یعنى، تمام صفات بشرى در او بود، چگونه ممکن است چنین کسى که مشمول و محکوم قوانین طبیعت و تغییرات جهان ماده است خداوندى ازلى و ابدى باشد.
2- «عیسى فرستاده خدا بود» (رَسُولُ اللَّهِ)- این موقعیت نیز تناسبى با الوهیت او ندارد.
3- «عیسى کلمه خدا بود که به مریم القا شد» (وَ کَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى مَرْیَمَ).
این تعبیر به خاطر آن است که اشاره به مخلوق بودن مسیح کند، همانطور که «کلمات» مخلوق ما است، موجودات عالم آفرینش هم مخلوق خدا هستند.
4- «عیسى روحى است که از طرف خدا آفریده شد» (وَ رُوحٌ مِنْهُ).
این تعبیر که در مورد آفرینش آدم و به یک معنى آفرینش تمام بشر نیز در قرآن آمده است اشاره به عظمت آن روحى است که خدا آفرید و در وجود انسانها عموما و مسیح و پیامبران خصوصا قرار داد.
سپس قرآن به دنبال این بیان مىگوید: «اکنون که چنین است به خداى یگانه و پیامبران او ایمان بیاورید و نگویید خدایان سهگانهاند و اگر از این سخن بپرهیزید، به سود شماست» (فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ لا تَقُولُوا ثَلاثَةٌ انْتَهُوا خَیْراً لَکُمْ).
بار دیگر تأکید مىکند که: «تنها خداوند معبود یگانه است» (إِنَّمَا اللَّهُ إِلهٌ واحِدٌ).
یعنى، شما قبول دارید که در عین تثلیث، خدا یگانه است در حالى که اگر فرزندى داشته باشد شبیه او خواهد بود و با این حال یگانگى معنى ندارد.
«چگونه ممکن است خداوند فرزندى داشته باشد در حالى که او از نقیصه احتیاج به همسر و فرزند و نقیصه جسمانیت و عوارض جسم بودن مبرّاست» (سُبْحانَهُ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ).
به علاوه «او مالک آنچه در آسمانها و زمین است مىباشد، همگى مخلوق اویند و او خالق آنهاست، و مسیح نیز یکى از این مخلوقات اوست» (لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ).
چگونه مىتوان یک حالت استثنایى براى وى قائل شد؟ آیا مملوک و مخلوق مىتواند فرزند مالک و خالق خود باشد؟ خداوند نه تنها خالق و مالک آنهاست بلکه مدبّر و حافظ و رازق و سرپرست آنها نیز مىباشد «و براى تدبیر و سرپرستى آنها خداوند کافى است» (وَ کَفى بِاللَّهِ وَکِیلًا).
اصولا خدایى که ازلى و ابدى است، و سرپرستى همه موجودات را از ازل تا ابد بر عهده دارد چه نیازى به فرزند دارد، مگر او همانند ما است که فرزندى براى جانشین بعد از مرگ خود بخواهد؟!
(آیه 172)
شأن نزول:
روایت شده که: طایفهاى از مسیحیان نجران خدمت پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله رسیدند و عرض کردند: چرا نسبت به پیشواى ما خرده مىگیرى؟
پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: من چه عیبى بر او گذاشتم؟ گفتند: تو مىگویى او بنده خدا و پیامبر او بوده است. آیه نازل شد و به آنها پاسخ گفت.
تفسیر:
مسیح بنده خدا بود- پیوند و ارتباط این آیه با آیات گذشته که در باره نفى الوهیت مسیح و ابطال مسأله تثلیث بود آشکار است.
نخست با بیان دیگرى مسأله الوهیت مسیح را ابطال مىکند و مىگوید شما چگونه معتقد به الوهیت عیسى هستید در حالى که «نه مسیح استنکاف از عبودیت و بندگى پروردگار داشت و نه فرشتگان مقرب پروردگار استنکاف دارند»َنْ یَسْتَنْکِفَ الْمَسِیحُ أَنْ یَکُونَ عَبْداً لِلَّهِ وَ لَا الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ).
و مسلم است کسى که خود عبادت کننده است معنى ندارد که معبود باشد.
در حدیثى مىخوانیم که امام على بن موسى الرضا علیه السّلام براى محکوم ساختن مسیحیان منحرف که مدعى الوهیت او بودند به «جاثلیق» بزرگ مسیحیان فرمود: عیسى (ع) همه چیزش خوب بود تنها یک عیب داشت و آن این که عبادت چندانى نداشت، مرد مسیحى برآشفت و به امام گفت چه اشتباه بزرگى مىکنى؟
اتفاقا او از عابدترین مردم بود، امام فورا فرمود: او چه کسى را عبادت مىکرد؟
آیا کسى جز خدا را مىپرستید؟ بنابراین، به اعتراف خودت مسیح بنده و مخلوق و عبادت کننده خدا بود، نه معبود و خدا، مرد مسیحى خاموش شد و پاسخى نداشت! سپس قرآن اضافه مىکند: «کسانى که از عبادت و بندگى پروردگار امتناع ورزند و این امتناع از تکبر و خودبینى سر چشمه بگیرد، خداوند همه آنها را در روز رستاخیز حاضر خواهد ساخت» و به هر کدام کیفر مناسب خواهد دادَ مَنْ یَسْتَنْکِفْ عَنْ عِبادَتِهِ وَ یَسْتَکْبِرْ فَسَیَحْشُرُهُمْ إِلَیْهِ جَمِیعاً).
(آیه 173)- «در آن روز آنها که داراى ایمان و عمل صالح بودهاند پاداششان را بطور کامل خواهد داد، و از فضل و رحمت خدا بر آن خواهد افزود، آنها که از بندگى خدا امتناع ورزیدند و راه تکبر را پیش گرفتند به عذاب دردناکى گرفتار خواهد کرد و غیر از خدا هیچ سرپرست و حامى و یاورى نخواهند یافت» (فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَمَّا الَّذِینَ اسْتَنْکَفُوا وَ اسْتَکْبَرُوا فَیُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلِیماً وَ لا یَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصِیراً).
(آیه 174)- نور آشکار! در تعقیب بحثهایى که در باره انحرافات اهل کتاب از اصل توحید و اصول تعلیمات انبیاء در آیات سابق گذشت در این آیه و آیه بعد سخن نهایى گفته شده و راه نجات مشخص گردیده است، نخست عموم مردم جهان را مخاطب ساخته، مىگوید: «اى مردم از طرف پروردگار شما پیامبرى آمده است که براهین و دلایل آشکار دارد و همچنین نور آشکارى به نام قرآن با او فرستاده شده که روشنگر راه سعادت شماست» (یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبِیناً).
منظور از «برهان» شخص پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله است و منظور از «نور» قرآن مجید است که در آیات دیگر نیز از آن تعبیر به نور شده است.
(آیه 175)- در این آیه نتیجه پیروى از این برهان و نور را چنین شرح مىدهد: «اما آنها را که به خدا ایمان آوردند و به این کتاب آسمانى چنگ زدند به زودى در رحمت واسعه خود وارد خواهد کرد، و از فضل و رحمت خویش بر پاداش آنها خواهد افزود و به صراط مستقیم و راه راست هدایتشان مىکند» (فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ یَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِراطاً مُسْتَقِیماً).
"برگزیده ی تفسیر نمونه، آیت الله ناصر مکارم شیرازی "
پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس امامزاده روح الله علیه السلام
