(آیه 174)- به دنبال آن ایمان و پایمردى آشکار، قرآن در این آیه نتیجه عمل آنها را بیان کرده، چنین مى گوید: «آنها از این میدان، با نعمت و فضل پروردگار برگشتند»
سپس به عنوان تأکید مىفرماید: «آنها در این جریان، کوچکترین ناراحتى ندیدند» با این که «خشنودى خدا را به دست آوردند و از فرمان او متابعت کردند» «و خداوند، فضل و انعام بزرگى دارد که در انتظار مؤمنان واقعى و مجاهدان راستین است»
(آیه 175)- این آیه دنباله آیاتى است که در باره غزوه «حمراء الاسد» نازل گردید و در آن مى فرماید: «این فقط شیطان است که پیروان خود را (با سخنان و شایعات بى اساس) مى ترساند از آنها نترسید و تنها از من بترسید اگر ایمان دارید»
تعبیر از نعیم بن مسعود و یا کاروان عبد القیس به شیطان یا به خاطر این است که عمل آنها به راستى عمل شیطانى بود و یا منظور از شیطان، خود این اشخاص مى باشند و این از مواردى است که شیطان بر مصداق انسانى آن گفته شده.
بنابراین معنى آیه چنین است: عمل نعیم بن مسعود و یا کاروان عبد القیس فقط یک عمل شیطانى است که براى ترساندن دوستان شیطان صورت گرفته.
(آیه 176)- تسلیت به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در این آیه روى سخن به پیامبر است و به دنبال حادثه دردناک احد خداوند او را تسلیت داده، مىگوید: «اى پیامبر! از این که مىبینى جمعى در راه کفر بر یکدیگر پیشى مى گیرند، و گویا با هم مسابقه گذاشته اند، هیچ گاه غمگین مباش»
«زیرا، آنها هرگز هیچ گونه زیانى به خداوند نمى رسانند»
اصولا نفع و ضرر براى موجوداتى است که وجودشان از خودشان نیست اما خداوند ازلى و ابدى که از هر جهت بىنیاز است کفر و ایمان مردم کوششها و تلاشهاى آنها در این راه چه اثرى براى خداوند مى تواند داشته باشد؟
و اگر مى بینى آنها به اراده خود راه کفر را در پیش مىگیرند «خدا مى خواهد (آنها را در این راه، آزاد بگذارد و چنان به سرعت راه کفر را بپویند) که کمترین بهره اى در آخرت نداشته باشند، بلکه عذاب عظیم در انتظار آنها باشد»
(آیه 177)- در این آیه مطلب را بطور وسیعتر، عنوان کرده و مى فرماید: نه تنها افرادى که به سرعت در راه کفر، پیش مى روند چنین هستند «بلکه تمام کسانى که به نوعى راه کفر را پیش گرفتهاند و ایمان را از دست داده و در مقابل آن، کفر خریدارى نموده اند، هرگز به خدا زیان نمى رسانند» و زیان آن، دامنگیر خودشان مى شود.
و در پایان آیه مى فرماید: «آنها عذاب دردناکى دارند»
(آیه 178)- سنگین بارها! این آیه نیز بحثهاى مربوط به حادثه احد و حوادث بعد از آن را تکمیل مىکند زیرا، یک جا روى سخن را به پیامبر و در جاى دیگر به مؤمنان و در اینجا روى سخن به مشرکان است و در باره سرنوشت شومى که در پیش دارند سخن مى گوید، و مى فرماید: «گمان نکنند آنهایى که کافر شدند، مهلتى که به ایشان مى دهیم براى آنها خوب است»
سپس مى فرماید: «بلکه مهلت مى دهیم تا به گناه و طغیان خود بیفزایند»
و در پایان آیه به سرنوشت آنها اشاره کرده مى فرماید: «و براى آنها عذاب خوار کنندهاى است»
آیه فوق به آنها اخطار مى کند که هرگز نباید امکاناتى را که خدا در اختیارشان گذاشته و پیروزی هایى که گاهگاه نصیبشان مى شود و آزادى عملى که دارند دلیل بر این بگیرند که افرادى صالح و درستکار هستند و یا نشانه اى از خشنودى خدا نسبت به خودشان فکر کنند.
ضمنا، آیه فوق به این سؤال که در ذهن بسیارى وجود دارد، پاسخ مى گوید که چرا جمعى از ستمگران و افراد گنهکار و آلوده این همه غرق نعمتند و مجازات نمى بینند. قرآن مى گوید: اینها افراد غیر قابل اصلاحى هستند که طبق سنت آفرینش و اصل آزادى اراده و اختیار به حال خود واگذار شده اند، تا به آخرین مرحله سقوط برسند و مستحق حد اکثر مجازات شوند.
(آیه 179)- مسلمانان تصفیه مىشوند! قبل از حادثه احد موضوع «منافقان» زیاد مطرح نبود، اما بعد از شکست احد و آماده شدن زمینه براى فعالیت منافقان، مسلمانان فهمیدند دشمنانى خطرناکتر دارند و این یکى از نتایج حادثه احد بود.
آیه مورد بحث که آخرین آیه اى است که در اینجا از حادثه احد بحث مى کند این حقیقت را به صورت یک قانون کلى بیان نموده و مى گوید: «چنین نبود که خداوند مؤمنان را به همان صورت که شما هستید واگذارد (و آنها را تصفیه نکند) مگر آن که ناپاک را از پاک متمایز و جدا سازد»
این یک حکم عمومى است که هر کس ادعاى ایمان کند به حال خود رها نمى شود بلکه با آزمایش هاى پى در پى خداوند، بالاخره اسرار درون او فاش مى گردد.
در اینجا ممکن بود سؤالى مطرح شود و آن این که خدا که از اسرار درون همه کس آگاه است چه مانعى دارد که مردم را از وضع آنها آگاه کند و از طریق علم غیب، مؤمن از منافق شناخته شود.
قسمت دوم آیه به این سؤالات پاسخ مى گوید که: «هیچ گاه خداوند اسرار پنهانى و علم غیب را در اختیار شما نخواهد گذارد»
زیرا آگاهى بر اسرار نهانى مشکلى را براى مردم حل نمى کند بلکه باعث از هم پاشیدن پیوندهاى اجتماعى و از بین رفتن تلاش و کوشش در میان توده مردم مى گردد.
و از همه مهمتر این که باید ارزش اشخاص از طریق اعمال آنها روشن گردد.
سپس پیامبران خدا را، از این حکم استثناء کرده و مى فرماید: «خداوند هر زمان بخواهد از میان پیامبرانش، کسانى را انتخاب مى کند و گوشهاى از «علم غیب» بى پایان خود و اسرار درون مردم را که شناخت آن براى تکمیل رهبرى آنها لازم است در اختیار آنان قرار مى دهد»
منظور از «مشیت» و خواست خدا، همان «اراده آمیخته با حکمت» است یعنى خدا هر کس را شایسته ببیند و حکمتش اقتضا کند، به اسرار غیب آگاه مى سازد.
در پایان آیه، خاطر نشان مىسازد، اکنون که میدان زندگى میدان آزمایش و جدا سازى پاک از ناپاک و مؤمن از منافق است، پس شما براى این که از این بوته آزمایش، خوب به درآیید «به خدا و پیامبران او ایمان آورید»
اما تنها به ایمان آوردن اکتفا نمى کند و مى فرماید «اگر ایمان بیاورید و تقوا پیشه کنید، اجر و پاداش بزرگ در انتظار شماست»
(آیه 180)- طوق سنگین اسارت! این آیه سرنوشت بخیلان را در روز رستاخیز، توضیح مى دهد، همانها که در جمع آورى و حفظ ثروت مىکوشند و از انفاق کردن در راه بندگان خدا، خود دارى مى کنند.
گر چه در آیه، نامى از زکات و حقوق واجب مالى برده نشده، ولى در روایات اهل بیت علیهم السّلام و گفتار مفسران، آیه به مانعان زکات تخصیص داده شده است.
آیه مى گوید: «افرادى که بخل مى ورزند و از آنچه خداوند از فضل خود به آنها داده در راه او نمى دهند، تصور نکنند به سود آنهاست، بلکه این کار به زیان آنها تمام مى شود»
«بلکه (بر خلاف تصور آنها) این کار به زیان آنها تمام مى شود»
سپس سرنوشت آنها را در رستاخیز، چنین توصیف مى کند: «به زودى در روز قیامت آنچه (اموالى) را که نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقى در گردنشان مى افکنند»
از این جمله استفاده مى شود، اموالى که حقوق واجب آن، پرداخت نشده و اجتماع از آن بهره اى نگرفته است و تنها در مسیر هوس هاى فردى و گاهى مصارف جنون آمیز به کار گرفته شده و یا بى دلیل روى هم انباشته گردیده، همانند سایر اعمال زشت انسان، در روز رستاخیز طبق قانون «تجسم اعمال» تجسم مى یابد. و به صورت عذاب دردناکى در خواهد آمد.
سپس آیه اشاره به یک نکته دیگر مى کند، و مى گوید: این اموال چه در راه خدا و بندگان او انفاق شود یا نشود بالاخره از صاحبان آن جدا خواهد شد «و خداوند وارث همه میراثهاى زمین و آسمان خواهد بود»
اکنون که چنین است چه بهتر که پیش از جدا شدن از آنها، از برکات معنوى آن بهره مند گردند، نه تنها از حسرت و مسؤولیت آن! و در پایان آیه مى فرماید: «خدا از اعمال شما آگاه است»
بنابراین، اگر بخل بورزید مى داند و اگر در راه کمک به جامعه انسانى از آن استفاده کنید آن را نیز مى داند و به هر کس پاداش مناسبى خواهد داد.
"برگزیده ی تفسیر نمونه، آیت الله ناصر مکارم شیرازی "
پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس امامزاده روح الله علیه السلام
